Virus Zika được biết đến là một loại vi rút chủ yếu lây lan qua vết đốt của muỗi bị nhiễm bệnh, mặc dù các con đường lây nhiễm khác vẫn có thể xảy ra.
Nguồn gốc
Loại virus này được đặt tên vào năm 1947 khi các nhà khoa học khảo sát rừng Zika của Uganda để tìm bệnh sốt vàng da (một bệnh do virus khác) đã phân lập được virus trong các mẫu lấy từ một con khỉ rhesus. Năm sau, vi rút đã được phục hồi từ một con muỗi.
Vào tháng 7 năm 2016, đợt bùng phát đầu tiên ở lục địa Hoa Kỳ được bắt nguồn từ Hạt Miami-Dade, Florida.
Bệnh này hầu như không có triệu chứng dõ dàng hoặc xuất hiện nhưng triệu chứng nhẹ, nên chúng ta khá chủ quan, cho đến khi bệnh trở nặng phải nhập viện mới phát hiện ra.
Tuy nhiên, đối với phụ nữ mang thai, nhiễm Zika là cực kỳ đáng lo ngại, vì nó có thể gây ra dị tật bẩm sinh. Gần một phần bảy trẻ sinh ra từ những phụ nữ bị nhiễm Zika khi mang thai có vấn đề về sức khỏe như kích thước đầu nhỏ, tổn thương não và suy giảm thị lực hoặc thính giác. Virus cũng có thể liên quan đến hội chứng Guillain-Barré, một tình trạng thần kinh hiếm gặp nhưng nghiêm trọng với đặc điểm là suy nhược toàn thân.
Chỉ khoảng 1/5 số người nhiễm Zika có các dấu hiệu hoặc triệu chứng. Kết quả là, nhiều người không nhận ra rằng họ đã bị nhiễm bệnh. Khi một người nào đó xuất hiện các triệu chứng, thường là trong vòng một tuần kể từ khi bị muỗi nhiễm bệnh cắn.
Triệu chứng
Các triệu chứng của Zika có thể bao gồm:
- Sốt
- Phát ban da
- Viêm kết mạc (mắt hồng)
- Đau khớp hoặc cơ
- Đau đầu
Thông thường, các triệu chứng này nhẹ và kéo dài khoảng một tuần. Thường lây qua những vết cắt hoặc đốt từ côn trùng vào cơ thể.
Những loại muỗi này thường tấn công vào ban ngày, nhưng chúng cũng đốt vào ban đêm. Chúng thường đẻ trứng gần nơi có nước đọng, và có thể sống được trong nhà cũng như ngoài trời. Chúng là những con muỗi truyền vi rút gây sốt xuất huyết, chikungunya và sốt vàng da.
Muỗi bị nhiễm bệnh khi chúng ăn một người đã có vi rút, và chúng lây lan sang người khác qua vết đốt của họ.
Có những cách khác, ít phổ biến hơn mà vi-rút Zika có thể lây lan. Một số phương thức lây truyền được báo cáo này chưa được xác nhận hoặc cần nghiên cứu thêm. Nó không lây lan qua các giọt đường hô hấp như SARS-CoV-2, loại coronavirus gây nhiễm trùng COVID-19.
Từ mẹ đến con
Vi rút được tìm thấy trong sữa mẹ, và đã có báo cáo về sự lây nhiễm ở trẻ bú sữa mẹ. Nhưng không có trường hợp nào được báo cáo về việc trẻ sơ sinh phát triển các vấn đề sức khỏe liên quan đến việc bú sữa mẹ từ một phụ nữ bị nhiễm vi rút Zika. Điều đó cho thấy trong quá trình mang thai virus đã lây từ mẹ sang con để phát triển.
Truyền máu
Khả năng lây truyền vi rút Zika qua đường truyền máu, nhưng chưa có trường hợp nào liên quan đến truyền máu được xác nhận.
Thông qua tình dục
Các quan chức y tế đã xác nhận rằng virus Zika có thể lây truyền qua đường tình dục qua đường âm đạo, hậu môn và đường miệng không được bảo vệ. Vi rút vẫn hoạt động trong tinh dịch lâu hơn trong các chất lỏng khác của cơ thể như máu và nước tiểu.
Người bị nhiễm có thể lây truyền vi rút trước khi họ phát triển các triệu chứng hoặc sau khi các triệu chứng của họ giảm bớt, được gọi là lây truyền không triệu chứng.
Loài vật
Chưa có phát hiện nào về việc vật nuôi hoặc các động vật khác bị bệnh do virus Zika hoặc lây lan sang người. Nhưng gần đây xuất hiện việc nhiễm vi rút Zika ở động vật linh trưởng không phải người có liên quan đến sẩy thai và thai chết lưu.
Nhiễm vi rút Zika có thể được phát hiện thông qua xét nghiệm máu hoặc nước tiểu. Có sẵn các xét nghiệm để phát hiện sự hiện diện của vi-rút trong cơ thể hoặc xét nghiệm huyết thanh tìm kiếm các kháng thể mà cơ thể bạn tạo ra để chống lại nhiễm trùng (mặc dù xét nghiệm này không chính xác bằng; xét nghiệm tương tự có thể phát hiện các vi-rút như chikungunya và sốt xuất huyết).
Xét nghiệm Zika thường được khuyến nghị nếu một người xuất hiện các triệu chứng sau khi ở trong khu vực có nguy cơ cao hoặc quan hệ tình dục không an toàn với bạn tình đã ở trong khu vực phổ biến Zika.
Phụ nữ mang thai có thể đã tiếp xúc với Zika nên được xét nghiệm. Bác sĩ cũng sẽ muốn kiểm tra tình trạng nhiễm trùng nếu siêu âm thai cho thấy những bất thường có thể liên quan đến Zika.
Nhiều người bị nhiễm vi-rút không có bất kỳ dấu hiệu nào hoặc chỉ phát triển các triệu chứng nhẹ nên rất khó để phát hiện ra bệnh.
Tiên lượng
Các triệu chứng khi xảy ra, chúng thường nhẹ. Rất bất thường khi Zika phải nhập viện hoặc dẫn đến tử vong.
Đầu nhỏ là một dị tật bẩm sinh mà trẻ sinh ra có đầu nhỏ bất thường do não bộ không phát triển đúng cách hoặc ngừng phát triển. Tiên lượng cho trẻ sơ sinh bị tật đầu nhỏ do nhiễm Zika trong tử cung không rõ ràng.
Việc bị nhiễm vi rút Zika trong tử cung có các vấn đề sức khỏe có thể liên quan đến phơi nhiễm, bao gồm dị tật bẩm sinh hoặc bất thường phát triển thần kinh.
Khoảng 1/5 số người phát triển các triệu chứng khi bị nhiễm Zika và các triệu chứng thường kéo dài trong khoảng từ hai đến bảy ngày.
Không có vắc-xin phòng bệnh Zika và việc điều trị nhiễm vi-rút thường liên quan đến việc kiểm soát các triệu chứng vì không có liệu pháp kháng vi-rút đã được chứng minh.
Để giảm bớt các triệu chứng của vi-rút, bạn nên:
- Uống nhiều chất lỏng để ngăn ngừa mất nước
- Nghỉ ngơi nhiều
- Uống acetaminophen để giảm đau và hạ sốt
- Không dùng aspirin, ibuprofen hoặc bất kỳ loại thuốc chống viêm không steroid nào mà không nói chuyện với bác sĩ của bạn
- Nói với bác sĩ của bạn về tất cả các loại thuốc bạn đang dùng nếu bạn bị nhiễm vi rút Zika
Các liệu pháp thay thế và bổ sung
Bạn có thể thấy nhiều loại thảo mộc hoặc các sản phẩm tự nhiên được chào hàng như một cách để ngăn ngừa hoặc điều trị vi rút Zika. Không có bằng chứng đáng tin cậy nào cho thấy bất kỳ sản phẩm nào trong số này có thể được sử dụng để ngăn ngừa hoặc điều trị Zika.
Phòng chống nhiễm vi rút Zika
Các hình thức phòng ngừa tốt nhất là bảo vệ bản thân và những người khác khỏi bị muỗi đốt ngay từ đầu. Nếu bạn đã được chẩn đoán mắc Zika, hãy tránh tiếp xúc với muỗi trong tuần đầu tiên của bệnh để ngăn vi rút lây lan thêm.
Có một số cách để bảo vệ bản thân:
- Sử dụng thuốc chống côn trùng đã qua kiểm tra với các thành phần hoạt tính như DEET và picaridi.
- Mặc quần dài và áo sơ mi dài tay
- Tìm nhà nghỉ có máy lạnh hoặc màn chắn để ngăn muỗi ở bên ngoài
- Xử lý quần áo bằng thuốc diệt côn trùng permethrin
- Ngủ dưới màn chống muỗi nếu bạn ngủ ngoài trời
- Che cũi, xe đẩy hoặc nôi của em bé bằng màn chống muỗi
- Loại bỏ nước đọng có thể đọng lại ở những nơi như chậu trồng cây, xô, chậu chim hoặc thùng đựng rác.
Mang thai và Zika
Phụ nữ mang thai nên thực hiện các biện pháp phòng ngừa đặc biệt để bảo vệ mình, vì nhiễm vi rút Zika có liên quan đến sẩy thai và dị tật bẩm sinh.
Phụ nữ đang mang thai hoặc đang cố gắng mang thai nên cân nhắc việc hoãn đi du lịch đến các khu vực có Zika là mối quan tâm. Nếu các bà mẹ tương lai phải đi du lịch, họ nên nói chuyện với bác sĩ trước và đưa ra chiến lược ngăn ngừa phơi nhiễm với muỗi và thực hành tình dục an toàn.
Phụ nữ mang thai trở về từ khu vực có nguy cơ nhiễm Zika nên liên hệ với bác sĩ ngay lập tức nếu họ có bất kỳ triệu chứng nào.
Những người có kế hoạch thụ thai không quan hệ tình dục không được bảo vệ trong vòng ít nhất ba tháng sau khi có bất kỳ triệu chứng hoặc phơi nhiễm Zika nào vì vi-rút có thể tồn tại trong tinh dịch một thời gian dài.
Đầu nhỏ
Nhiễm Zika trong thai kỳ có liên quan đến tật đầu nhỏ. Tình trạng này có thể rõ ràng khi mới sinh hoặc phát triển trong vài năm đầu đời của trẻ.
Chứng đầu nhỏ thường dẫn đến chậm phát triển và thiểu năng trí tuệ. Nó cũng có liên quan đến co giật, các vấn đề về chuyển động và thăng bằng, mất thính giác, các vấn đề về thị lực và khó nuốt. Trường hợp nặng có thể nguy hiểm đến tính mạng.
Zika ngày nay
Zika hiện nay là tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng và phát động một nỗ lực trên toàn thế giới nhằm phối hợp phát triển các loại vắc xin và phương pháp điều trị.
Hiện nay, đã tìm ra những cách mà vi rút Zika thực sự có thể được sử dụng để điều trị một số bệnh ung thư như u nguyên bào thần kinh, một dạng ung thư phổ biến ở trẻ em, bằng cách tấn công các tế bào ung thư.
